صلوات ضراب
اتباع احمد بصری به به فرازی از صلوات ضراب: “اللهم أعطه فی نفسه وذریته… وصلَّ على ولیک وولاة عهدک [عهده] والأئمة من ولده” برای اثبات مهدیین تمسک می کنند. و این دعای عام برای تمام شیعیان و بلکه امتی است که تحت رعایت و امر امامت حضرت حیات معنوی دارند و دعایی به جهت عافیت و سرور این جمع فلذا نه اختصاصی به فرزندان ان حضرت دارد و نه صفت خاصی برای انان ذکر شده است.
از قدیمی ترین منبعی که این دعا را ذکر کرده است مصباح المجتهد شیخ طوسی ره است که در سال 410هجری قمری آن را در بغداد نوشته است وی در مورد این دعا عنوان میکند: «دعاء آخر مروی عن صاحب الزمان علیه السلام، خرج إلى أبی الحسن الضراب الاصفهانی بمکة، بإسناد لم نذکره اختصارا» (مصباح المجتهد، ص 406) شیخ طوسی عنوان میکند این دعا را بدون بیان اسنادش برای اختصار ذکر کرده است. کتاب مصباح المتهجد سند ندارد؛ چرا که کتاب دعا بوده است و شیخ لزومی نمی دیده است که برای روایات سند نقل کند. همه ی روایات مصباح المتهجد، صحیح السند نیست، بلکه بسیاری از آنها ضعیف السند است، اما قانون تسامح در ادلّه ی سنن، همه ی آنها را صحیح السند میکند. مگر اینکه بدانیم بعضی از آنها جعل است یا فقها قبول ندارند.
ضراب اصفهانی در واقع یعقوب بن یوسف الضراب الغسانی است که شیخ در الغیبه داستان وی را به صورت مبسوط بیان داشته است (الغیبه، 273) ولی فرد شناخته شدهای نیست و در امامیه نه توثیق شده است و نه مردود شناخته شده است، سند حدیث وی در الغیبه به شکل ذیل است: «عَنْهُ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ قَالَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ الْأَشْعَرِیُّ الْقُمِّیُّ قَالَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ الضَّرَّابُ الْغَسَّانِیُّ فِی مُنْصَرَفِهِ مِنْ أَصْفَهَانَ قَالَ: حَجَجْتُ فِی سَنَةِ إِحْدَى وَ ثَمَانِینَ وَ مِائَتَیْنِ وَ کُنْتُ مَعَ قَوْمٍ مُخَالِفِینَ مِنْ أَهْلِ بَلَدِنَا» بر این اساس وی در سال: 281 هجری با حضرت ملاقات باید داشته باشد و در این صورت شیخ طوسی که متولد 380 هجری و متوفی 460 است با وی سه طبقه اخلاف دارد.
«الحسین بن محمد ابن عمران بن أبی بکر الأشعری القمی»، و از مشایخ کلینی (258-329) است، که میتواند بدون واسطه از ضراب نقل خدیث داشته باشد و از افراد ثقه است (معجم الرجال خوئی، ج 7 ص 83).
«أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ» نجاشی در مورد وی میگوید: «محمد بن جعفر بن محمد بن عون الأسدی، أبو الحسین الکوفی: ساکن الری، یقال له محمد بن أبی عبد الله، کان ثقة، صحیح الحدیث، إلا أنه روى عن الضعفاء، وکان یقول بالجبر والتشبیه، وکان أبوه وجها، روى عنه أحمد بن محمد بن عیسى، له کتاب الجبر والاستطاعة» وی در سال: 322 هجری قمری فوت کرده است که در این صورت وی میتواند از حسین نقل حدیث کند. ولی تا شیخ طوسی ره یک طبقه فاصله دارد و وی نمیتواند مستقیم از ابی الحسین اسدی نقل روایت داشته باشد و باید دید طریق شیخ به ابی الحسین از کیست؟
سید بن طاووس در جمال الأسبوع این روایت را با اسنادش از جماعتی نقل کرده و ایشان نیز با اسنادشان به جد وی شیخ طوسی، نقل کردهاند که شیخ از حسین بن عبید الله، از محمد بن أحمد بن داود و التلعکبری که این دو از محمد بن علی الرازی، از آنچه در کتابش الشفاء والجلاء نقل کرده از أبی الحسین محمد بن جعفر الأسدی ، عن الحسین بن محمد بن عامر الأشعری القمی عن یعقوب بن یوسف الضراب الغسانی آورده اند: «أَخْبَرَنِی الْجَمَاعَةُ الَّذِینَ قَدَّمْتُ ذِکْرَهُمْ فِی عِدَّةِ مَوَاضِعَ بِإِسْنَادِهِمْ إِلَى جَدِّی أَبِی جَعْفَرٍ الطُّوسِیِّ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ أَخْبَرَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ عُبَیْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ دَاوُدَ وَ هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیِّ قَالا أَخْبَرَنَا أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ عَلِیٍّ الرَّازِیُّ الْخَضِیبُ الْإِیَادِیُّ فِیمَا رَوَاهُ فِی کِتَابِهِ کِتَابِ الشِّفَاءِ وَ الْجِلَاءِ عَنْ أَبِی الْحُسَیْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنِی الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ الْأَشْعَرِیُّ الْقُمِّیُّ قَالَ حَدَّثَنِی یَعْقُوبُ بْنُ یُوسُفَ الضَّرَّابُ الْغَسَّانِیُّ فِی مُنْصَرَفِهِ مِنْ أَصْفَهَانَ» (جمال الأسبوع ، 495)
بر این اساس طریق شیخ طوسی ره به ابو الحسین اسدی از کتاب الشفاء والجلاء أحمد بن علی أبو العباس است که نجاشی درباره أحمد بن علی أبو العباس میگوید: «الرازی الخضیب الایادی، قال أصحابنا: لم یکن بذاک، وقیل: فیه غلو وترفع ، وله کتاب الشفاء والجلاء فی الغیبة ، وکتاب الفرائض ، وکتاب الاداب. أخبرنا محمد بن محمد عن محمد بن أحمد بن داود عنه بکتبه» (رجال نجاشی، ص 97) که بر این اساس وی در نقل حدیث ضعیف است و خود شیخ درباره وی مشابه این سخن را تکرار میکند: «أحمد بن علی الخضیب الإیادی، یکنى أبا العباس، وقیل: أبا علی الرازی، لم یکن بذاک الثقة فی الحدیث، ومتهم بالغلو، و له کتاب الشفاء و الجلاء فی الغیبة- حسنٌ- کتاب الفرائض، کتاب الآداب. أخبرنا بهما: الحسین بن عبید الله، عن محمد بن أحمد بن داود، و هارون بن موسى التلعکبری، جمیعا عنه» (الفهرست، ص 76). و شیخ در رجال خود او را در مورد کسی که از او روایت نمیکنند آورده است: «أحمد بن علی أبو العباس الرازی الخضیب الإیادی، متهم بالغلو» (رجال طوسی، ص 455) در حالی که خود از وی در الغیبه نقل روایت کرده است و طریق خود به کتاب ایادی بیان میکند. و ابن غضائری وی را ضعیف شمرده است و گفته است: «أحمد بن علی أبو العباس الرازی، صاحب الشفاء و الجلاء، کان ضعیفا و حدثنی أبی- رحمه الله- أنه کان فی مذهبه ارتفاع، و حدیثه یعرف تارة، و ینکر أخرى» (رجال غضائری، ). محقق خوئی در مورد وی میگوید: «طریق الشیخ إلیه صحیح» (معجم رجال، ج 2 ص 163) این به آن معنا است که محمد بن أحمد بن داود، و هارون بن موسى التلعکبری از نظر آقای خوئی صحیح هستند. از این رو طریق شیخ به وی صحیح است ولی از جهت آنکه ایادی متهم به ضعف و عدم وثاقت در آن مناقشه وجود دارد هرچند میتوان گفت شیخ از طریق دیگری نیز میتواند به ابو الحسین اسدی متصل باشد زیرا تنها یک طبقه با وی اختلاف داشته است امّا این طریق ثابت نیست اما درباره کتاب ایادی که، گاه الشفاء و الجلاء و گاه الجلاء والشفاء ذکر شده باید گفت این کتاب از مصادر کتاب‌هاى حدیثى، کلامى و دعایىِ بسیارى است، مانند: الغیبةى شیخ طوسى و..است[1] و انتساب آن به خضیب‌ایادى، معروف است. ابن شهر آشوب در مناقب آل أبى طالب، بدون اشاره به نام مؤلّف، چند بار از آن نقل کرده است ولی افندى اصفهانى، آن را در شمار تألیفاتى ذکر کرده که مؤلّفشان ناشناخته است؟ (ریاض العلماء، ج 1، ص 49) در اینصورت در انتساب این کتاب به ایادی نیز مناقشه وجود دارد.
[1]. موضوع کتاب الشفاء و الجلاء، به تصریح اکثر کتاب‌شناسان متقدّم- مانند: نجاشى، شیخ طوسى، ابن شهر آشوب و علّامه حلّى-، در زمینه غیبت امام دوازدهم است و آن را کتابى نیکو در این زمینه دانسته‌اند. زارش‌ها و روایت‌هایى که از آن کتاب، نقل شده در باره موضوعاتى است از این دست: ملاقاتهایى با امام زمان علیه السلام در دوره غیبت کبرا، فضائل ائمه علیهم السلام- همچون: آگاهى پیشین امام على علیه السلام از خیانت ابو موسى اشعرى، مهریه فاطمه زهرا علیها السلام، و آگاهى امام رضا علیه السلام از امور غیبى و زبان‌هاى مختلف-، گفتگو در باره جانشین امام رضا علیه السلام، کیفیت صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم السلام، لزوم قصد در صحّت طلاق، و تحریم ازدواج خواهر (تاریخ حدیث شیعه در سده هاى چهارم تا هفتم هجرى، ص 227).