ابوحمزه 1

الهی لا تؤدبنی بعقوبتک

فراز نخست از این دعاست که دو سؤال پیرامون آن قابل طرح است و جای دقت دارد

نخست: آنکه ادب و تربیت از صفات خداوند است و همان ربوببت الهی است و تاثیر صفات خداوند نسبت به همه موجودات یکسان است و هیچ موجودی نیست که صفت ربوبیت نسبت به آن اجرا نشود و همه موجودات به صورت یکسان مورد تأدیب و ربوبیت الهی هستند پس چگونه در این دعا میخواهیم ما تحت این تربیت قرار نگیریم؟

پاسخ؟ در جواب باید گفت ربوبیت دو گونه است یعنی دو نوع تربیت داریم: تکوینی و تشریعی یا به عبارت دیگر غیر اختیاری و اختیاری.

در تربیت تکوینی خداوند به صورت قهری و ناخواسته موجودات را به سوی هدفی که حکمت وی اقتضا می کند سوق می دهد و راه فراری برای هیچ موجودی از آن نیست مثل قدر الهی که راه فرار از آن وجود ندارد. 

دومین نوع, ربوبیت تشریعی است که خداوند در أن با کمک عقل موجود را به سوی کمالی بالاتر یا حفظ یک کمال اختیاری سوق می دهد به این گونه که خداوند با فرستادن گزاره هایی به صورت وحی که راهنمای موجود به سوی خیر است و وی را از انجام شرور منع میکند به عقل وی کمک می کند مصادیق خیر و شر را شناسائی کند 

و اگر آن موجود از مسیر درست پیروی کند بستر رسیدن یا حفظ آن  کمال مورد نظر فراهم می شود 

حال اگر مانعی نباشد موجود به کمال مد نظر خواهد رسید یا آن را حفظ خواهد کرد

با بیان این مقدمه باید گفت تادیب در این فراز تادیب تکوینی است یعنی فرد در اثر عدم توجه به فرمان های خداوند دست به اقداماتی زده است که وی را به بدی ها سوق میدهد و نتیجه عمل وی قاعدتا و طبق ربوبیت خدا امری است که وی را از رسیدن به کمالات باز میدارد

در اینجا فرد قادر نیست از تاثیر این صفت الهی برد خود فرار کند بلکه فرد خواهان آن است که به وسیله دعا اثر این صفت را بر خود را از میان بردارد که این منافاتی با تاثیر صفت ربوبیت ندارد به این گونه که به محض انجام رفتار ناصحیح فرد تحت تاثیر عمل خود و ربوبیت خدا مستحق عقوبت شده و اسباب عقوبت وی فراهم شده و در عالم ماده و  برزخ و قیامت در وی اثر گذاشته اما فرد با دعا خواهان این است که اثر این عمل وی را خداوند خنثی کند و دعا این قدرت را دارد

دومین پرسشی که می توان در اینجا مطرح نمود عقوبت الهی است

و باید پرسش نمود عقوبت الهی چیست؟

در پاسخ باید عنوان نمود انتساب عقوبت و نسبت دادن آن به خداوند از باب علت فاعلی است به عبارت ساده تر چون خداوند خالق هر شی است و تنها موجودی که به سایر 'اشیا وجود میدهد خداوند است عقوبت به خداوند نسبت داده شده است اما این به این معنا نیست که تمام علت وجود عقوبت خداوند است بلکه عقوبت به واقع اثر عالم هستی بر روح و جسم افراد گنه کار است فردی که گناه میکند با عمل خود بر سه عالم ماده, برزخ و عقل تاثیر منفی میگذار و این سه عالم هم در واکنش به عمل ناپسند وی اثری منفی بر جسم, نفس و روح فرد گنه کار می گذارند که میتوان از آن به عقوبت یاد کرد پس بستر ساز ایجاد این اثر خود فرد گنه کار است اما وجود این اثر از طرف خدا ایجاد می شود مانند اینکه انسان با سنگ دست خود را به صورت اختیاری له کند سنگ مخلوق خداست و قدرت بلند کردن سنگ هم توسط خدا داده شده اما فرد با اراده خود این ضربه را به خود وارد کرده و عقوبت الهی نیز همینگونه است